Als met duidelijk is geworden wat de slaapklachten zijn, kan de arts meestal vaststellen wat voor slaapstoornis iemand heeft. We kennen drie soorten slaapstoornissen.
1. Primaire slaapstoornissen
Dit zijn stoornissen die niet direct komen door psychische of lichamelijke ziekte. Er zijn twee vormen:
Stoornissen in slaapduur, kwaliteit en tijdstip van de slaap; zogenaamde dyssomnia’s.
Hieronder vallen de meest vóórkomende stoornissen met een te korte (insomnia) of te lange slaapduur (hypersomnia). Dit kan soms komen doordat de ademhaling tijdens het slapen is verstoord. Dat heet slaapapnoe. Andere oorzaken zijn tandenknarsen, onrust in de benen (restless legs) en kortdurende schokken van de benen tijdens de slaap. Verstoring in de slaapduur kan ook komen doordat het 24 uursritme verstoord raakt, zoals door een jetlag of doordat iemand in de nachtdienst werkt.
In zeldzame gevallen komt narcolepsie voor. Dit is een hersenstoornis waarbij iemand last heeft van veel slapen, vermoeidheid en slaapaanvallen overdag. Een patiënt met narcolepsie kan een verlamd gevoel hebben bij het begin van de slaap, of de spieren kunnen slap worden.
Stoornissen die samenhangen met bepaalde onderdelen van de slaap.
Hieronder vallen nachtmerries, angstaanvallen tijdens de slaap en slaapwandelen:
- Een nachtmerrie is een onplezierige beleving tijdens de droomslaap waardoor je angstig wakker wordt. Soms zijn deze dromen herhalingen van angstige situaties die u ooit hebt meegemaakt.
- Een nachtelijke angstaanval kan voorkomen als u niet helemaal wakker wordt uit de niet-droom slaap, soms met heftige angstverschijnselen. Als u eenmaal echt wakker bent geworden, heb u meestal geen herinnering aan de angstaanval.
- Bij Slaapwandelen voert u tijdens de slaap allemaal handelingen uit op de automatische piloot, zoals uit het bed komen en rondlopen.
- Nachtelijke angstaanvallen en slaapwandelen komen vaker voor als mensen het erg druk hebben of onder spanning leven.
2. Slaapstoornissen in samenhang met een psychiatrisch probleem
Als mensen last hebben van een depressie, manie, angststoornis of psychose slapen ze vaak slecht:
- Bijna alle mensen met een depressie hebben last van slapeloosheid. Soms, zoals bij steeds in de winter optredende depressies, slaapt men juist langer dan normaal.
- Bij een manie heeft iemand weinig of geen behoefte aan slaap.
- Bij psychoses kan het slaapritme ernstig verstoord raken.
Meestal slapen deze mensen te kort omdat ze moeilijk in slaap vallen of te vroeg wakker worden. Ook worden ze tijdens de slaap vaker wakker.
3. Andere slaapstoornissen
Dranken met cafeïne erin en alcohol zijn vaak voorkomende oorzaken van slaapstoornissen. Ook medicijnen en lichamelijke ziekten kunnen voor slaapklachten zorgen.
- Allerlei drugs (bijvoorbeeld amfetamine, cocaïne) en drankjes met cafeïne erin kunnen de slaap verstoren. Drankjes met cafeïne erin zijn koffie, sommige frisdranken en thee. Door cafeïne gaan mensen minder goed slapen. Sommige mensen zijn daar zó gevoelig voor dat ze al slecht slapen als ze ‘s morgens veel koffie hebben gedronken.
- Van (te veel) alcohol lijkt u slaperig te worden, maar dat is schijn. Wie met alcohol op in slaap valt, slaapt geen gewone slaap. U bent dan vooral verdoofd door de alcohol, en uw droomslaap wordt geheel of gedeeltelijk onderdrukt. Als na een paar uur de alcohol is uitgewerkt, worden de meeste mensen wakker en slapen daarna erg onrustig. Het lichaam probeert namelijk om de droomslaap weer in te halen. Zo kan een vicieuze cirkel ontstaan: mensen gebruiken alcohol als slaapmiddel, maar gaan daardoor slechter slapen. Daardoor nemen ze nog vaker een slaapmutsje om in slaap te vallen, waardoor ze nog slechter gaan slapen, enzovoort.
- In principe kunnen alle medicijnen die invloed hebben op het centraal zenuwstelsel het bewustzijn en daardoor de slaap beïnvloeden. Dat geldt niet alleen voor medicijnen die bij psychiatrische stoornissen worden voorgeschreven. Ook andere medicijnen, zoals bloeddrukverlagende middelen en hormonen kunnen de slaap verstoren. Daarom kijkt de arts goed naar uw medicijnengebruik als u samen onderzoekt waar de slaapklachten vandaan komen.
- Er zijn heel veel lichamelijke ziekten waardoor mensen slaapklachten kunnen krijgen. Dit komt onder andere voor bij diabetes of een schildklieraandoening.