1971 - Wie is van hout… : van antipsychiatrie naar kritische psychiatrie

Het gunstige economische getij, de verbeterde sociale voorzieningen en groeiende toegankelijkheid van het hoger onderwijs legden volgens de Goei (lees haar proefschrift!) de basis voor de secularisering van de Nederlandse samenleving in de jaren zestig en het ontstaan van culturele uitingen van verzet vanaf het midden van de jaren zestig.

Volgens Righart’s De eindeloze jaren zestig was er vooral sprake van een generatieconflict, terwijl Kennedy in Nieuw Babylon in aanbouw schrijft dat dit meeviel: de culturele revolutie bevatte punten die al eerder weerklank hadden gevonden in de dominante cultuur, en de revolutie werd zelfs aangemoedigd door ouderwetse gezagsdragers om de onvermijdelijke ontwikkelingen te kanaliseren en ze in de hand te houden.

Beide thema’s zijn herkenbaar in de antipsychiatrie die eigenlijk vooral een kritische psychiatrie was, volgens – lees zeker haar proefschrift!- Gemma Blok.

Congres Nationale Federatie voor de Geestelijke Volksgezondheid, 20 november 1970, Te gek om los te lopen

1971 - De Dennendal-affaire

 “Wat we in ieder geval in het werken in Dennendal ontdekt hebben, is dat de zwakzinnigen bij ons horen. Dat er geen enkele reden is ze af te zonderen, als hele speciale wezens die voor heel bijzondere maatregelen in aanmerking komen. Ze komen uit ons voort, en zijn dus mensen, horen bij ons. En dat betekent dat je dus ook niet moet afzonderen en aparte behandelingen moet geven maar dat je ze d’r bij moet houden.” Aldus Carel Muller oud-directeur van Dennendal, de locatie van een van de grote symbolische conflicten van de jaren zestig/zeventig.

Carel Muller wordt weggevoerd

1972 - Laten ze het maar voelen

Mies Osterholt werd in 1947 in het gesticht Sancta Maria in Noordwijkerhout opgenomen vanwege forse angsten. Ze krijgt te maken met spanlaken, isoleer, en electroshocks. Haar zus Corrie bezoekt haar daar trouw, en ziet een behandelcultuur waarin hard werken en straffen centraal staan. Tijdens één bezoek treft ze Mies op bed aan ‘met een hoogrode kleur’. Ze is ontdaan omdat drie medepatiënten door de nonnen voor straf met een braakinjectie onder spanlakens gelegd zijn.

Corrie beschrijft de situatie: “Over elk bed zit een strakgespannen laken en uit elk laken steekt een hoofd dat vastgeschroefd lijkt te zitten: een soort middeleeuwse schandpaal in horizontale stand.” Ze bleken bestraft te zijn voor het verwisselen van hun inrichtingseten met die van de nonnen. Over de behandeling van haar zus schrijft ze in 2002: “Door deze meedogenloze behandeling werd het toch al geringe gevoel van eigenwaarde van mijn zus verder geschonden, haar angsten gevoed, zodat die desastreuze gevolgen konden aannemen.”

Corrie van Eijk-Osterholt in 2006

1972 - Dr. H. Anonymous

In reactie op de protesten tijdens de APA meeting van 1970 bood de APA voor het congres van 1972 de activisten een panel aan in het conferentieprogramma. De titel van de sessie was “Psychiatry: Friend or Foe to the Homosexual?; A Dialogue", en in het panel zaten o.a. Barbara Gittings, een activist die in 1970 deelnam aan het protest tegen aversietherapie, en Dr. Franklin Kameny, een astronoom die nadat hij vanwege zijn homoseksualiteit ontslagen was door de Amerikaanse overheid en sinds 1964 publiekelijk protesteerde tegen de status van homoseksualiteit als een ziekte.

Dr. H. Anonymous

1972 - Nederlandse Vereniging voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg

De geleidelijke groei die ambulante voorzieningen in de ggz hadden doorgemaakt maakte in de jaren zeventig plaats voor een explosieve groei. Rond 1950 bedroegen de totale uitgaven aan ambulante zorg rond de 2,5 miljoen gulden, tussen 1965 en 1980 steeg deze van 20 naar rond de 350 miljoen gulden. Het aantal arbeidsplaatsen nam tussen 1950 en 1980 toe van 200 tot meer dan 3000. Dit paste bij een bredere groei in de dienstensector (bijv. sociaal werk, juristen).

De overheid stimuleerde ambulantisering als onderdeel van een bredere visie op herstructurering van het zorgaanbod in de ggz.

Kees Trimbos

1972 - Women and Madness

In 1972 verscheen Women and Madness van Phyllis Chester, waarin zij stelde dat vrouwen leden onder de praktijken van psychiatrie en psychologie leden vanwege de dominantie van mannen in deze beroepsgroepen. Meer dan 2 miljoen exemplaren van het boek werden verkocht, en meer dan 300 referenties in academische journals volgden.

Het ontlokte felle reacties, variërend tussen ‘grensverleggend’, ‘een revelatie’, ‘een inspiratie’ tot ‘een bewuste klap in het gezicht van psychiatric survivors’.

Phyllis Chester

1973 - Scheiding

In de loop van de jaren zestig groeide het besef dat de wetenschappelijke en therapeutische praktijken van psychiaters en neurologen zich zo eigenstandig ontwikkelden, dat een verblijf onder één dak niet meer houdbaar was.

De aanloop tot de scheiding vond al in de jaren zestig plaats, o.a. via de splitsing in twee afdelingen voor psychiatrie en neurologie in 1962, maar vervolgens waren er langdurige discussies over vormgeving en duur van de opleiding, die langs de lijnen van de latere specialismen gevoerd werden, en die (vooral bij de psychiaters) de overtuiging sterkten dat verzelfstandiging op zijn plaats was.

Bewijs van inschrijving
Overgangs-examen NVvPN

1974 - Geld, politiek en psychiatrie (NL)

Volgens Verward van Geest waren de jaren 1965-1985 een periode van ongekende dynamiek in de Nederlandse geestelijke gezondheidszorg. Ontwikkelingen binnen de psychiatrie en in de maatschappij weerspiegelden en versterkten elkaar.

Bij alle in het oog springende acties vanuit de opkomende cliëntenbeweging en de kritische psychiatrie, verdwijnt de rol van economische en politieke ontwikkelingen naar de achtergrond, terwijl deze zeer invloedrijk is geweest.

1975 - Geld, politiek en psychiatrie (USA)

Zoals in de vorige aflevering geschetst, had de optimistische community psychiatry het veld in de problemen gebracht: de grenzen van de psychiatrie leken van elastiek. President Alan Stone merkte in 1976 op: “As each new community mental health center opened, more troubled people came forward to be treated.”  Aanbod schiep een vraag waarvan de grenzen onbekend waren.

Terwijl conservatieve en progressieve psychiaters elkaar in de haren vlogen, sprongen opkomende beroepsgroepen zoals sociaal werkers en klinisch psychologen in het gat. Het falen van de community psychiatry leidde ertoe dat de wanhoop in de gestichten zich verplaatste naar de straat, en dus naar krantenkoppen.

Psychiatric News: “Blue Cross VP Says Mental Health Prospects Cloudy.”
(klik op afbeelding voor vergroting)

1980 - DSM-III

In de geschiedenis van de totstandkoming van de DSM-III komen vrijwel alle thema’s, die we in de afgelopen afleveringen besproken hebben, bijeen: maatschappelijke ontwikkelingen die zich weerspiegelen binnen de beroepsgroep, veranderende wetenschappelijke perspectieven én perspectieven op wetenschap, politieke en economische invloeden, en de historische sporen die in de actualiteit terugkeren.

Het verhaal van de DSM-III is te groot om adequaat in deze Tijdlijn te behandelen, dus ik spoor u aan om u te verdiepen in de genoemde bronnen, en te beginnen bij Decker’s The Making of DSM-III: A Diagnostic Manual’s Conquest of American Psychiatry.

Eli Robins