1881 - 1890

Lees de volledige beschrijving van deze 10 gebeurtenissen in deze uitwerking 1881-1890 (PDF Download)

1881 - De moord op James Garfield

President James Garfield.jpg Na een succesvolle verkiezingscampagne waarin hij vooral last had van broedertwisten in zijn eigen Republikeinse partij zag president James Garfield in juli 1881 uit naar een welverdiende vakantie. Op 2 juli stapte hij het Baltimore and Potomac Railroad Station binnen samen met zijn 2 zoons en Secretary of State James Blaine.

Kort nadat zij het gebouw binnenstapten, weerklonk het eerste schot, dat de schouder van de president schampte. “My God, what is that?” riep Garfield. Het tweede schot doorboorde zijn rug, miste zijn ruggengraat en nestelde zich achter zijn pancreas. Hij zeeg ineen, terwijl de dader bij zijn vlucht tegen de toegesnelde agent Patrick Kearney aanliep, en direct aangehouden werd. De geestesgesteldheid van de dader zou een testcase worden voor de jonge psychiatrie.

1883 - Emil Kraepelin publiceert Compendium der Psychiatrie: Zum Gebrauche für Studirende und Aerzte.

Emil Kraepelin.jpg Emil Kraepelin (15 februari 1856 – 7 oktober 1926) was een sleutelfiguur van het ‘eerste tijdperk’ van de biologische psychiatrie die nu vooral wordt herinnerd voor zijn bijdragen aan de nosologie, vooral zijn onderscheid tussen manisch-depressiviteit en dementia precox.

De empirische uitgangspunten waarop hij zijn classificatie stoelde gelden als blauwdruk voor de nosologische revolutie die met de DSM-III gestalte kreeg.

1884 - Oprichting van de gereformeerde Vereniging tot Christelijke Verzorging van Krankzinnigen en zenuwlijders door dominee Lucas Lindeboom in Kampen.

Lucas-Lindeboom.001.jpg Volgens Oosterhuis en Gijswijt-Hofstra markeerde de Tweede Krankzinnigenwet een nieuwe fase in de Nederlandse krankzinnigenzorg: de periode van ‘het grote bouwen’. Waar tussen 1841 en 1884 drie nieuwe gestichten waren geopend, werden tussen 1884 en 1900 nog zes gestichten en drie buitengestichten (dependances van gestichten op het platteland) gebouwd. Terwijl voordien de gestichten zelfstandige stichtingen waren onder beheer van stedelijke regentencolleges of (Meerenberg) het provinciaal bestuur, nu gingen particuliere, confessionele organisaties zich inzetten.

De elders in de maatschappij opkomende verzuiling manifesteerde zich aldus ook in de krankzinnigenzorg, waarbij de gereformeerde gemeenschap voorop liep. In de beginjaren van de twintigste eeuw zette deze ‘verzuilde bouw’ zich voort: tussen 1900 en 1914 kwamen er elf gestichten bij, ook vanuit de katholieke en joodse zuilen. Bijna de helft van de nieuwe gestichten kwam voort uit particulier, vaak confessioneel initiatief.

1887 - A.W. van Renterghem en F. van Eeden openen de Kliniek voor Therapeutisch Hypnotisme in Amsterdam.

In de laatste decennia van de 19e eeuw werden de eerste zelfstandige praktijken buiten de gestichten geopend, waarvan die van Ramaer, nadat hij ontslag nam als geneesheer-directeur van het St. Joris Gasthuis in Delft, waarschijnlijk een van de eerste was. Het aantal vrijgevestigde zenuwartsen nam rap toe aan het einde van de eeuw. Het contrast tussen de beter gesitueerde clientèle in de vrije vestiging en de patiënten die op last van de armenzorg onder machtiging in de gestichten opgenomen waren was groot. Maar sommige artsen hielden ook spreekuur aan huis voor ziekenfondspatiënten en sommige poliklinieken waren specifiek op on- en minvermogenden gericht.

In 1887 werd in Amsterdam op het adres Van Breestraat 1, om de hoek bij het nog jonge concertgebouw, een ‘kliniek voor therapeutisch hypnotisme’ geopend, een initiatief van de oorspronkelijk Zeeuwse huisarts Albert Willem van Renterghem en zijn collega Frederik van Eeden, die pioniers waren op het gebied van wat later psychotherapie ging heten.

1888 - Van Gogh in Arles

Waanzin mag voor velen tot ontreddering en wanhoop leiden, maar de vraag of waanzin ook toegang geeft tot toestanden van het bewustzijn die grote creatieve mogelijkheden bieden, houdt de gemoederen nog regelmatig bezig. Icoon van dit vraagstuk is zonder twijfel Vincent van Gogh, die tijdens zijn opeenvolging van psychotische ontregelingen vanaf 1888 en verblijf in het gesticht Saint-Rémy vanaf mei 1889 meer dan 300 kunstwerken produceerde. Zijn beroemdste werken dateren uit deze periode. Over de psychische toestand van van Gogh in deze periode zijn bibliotheken volgeschreven, vanuit psychiatrisch perspectief geeft dit artikel van Dietrich Blumer een helder overzicht.

1200px-Van_Gogh_-_Starry_Night_-_Google_Art_Project.jpg

1882 - Jean-Martin Charcot publiceert ‘Sur les divers états nerveux déterminés par l'hypnotisation chez les hystériques’.

Jean-Martin Charcot (1825-1893) was een Franse neuroloog en professor van pathologische anatomie. Hij wordt omschreven als de ‘vader van de moderne neurologie’, en zijn naam is verbonden aan een lange lijst medische fenomenen (o.a. Charcot’s arterie, de ziekte van Charcot, en Charcot’s neurologische triade bij multipele sclerose). In relatie tot de psychiatrie is hij het meest bekend vanwege zijn werk rond hysterie en hypnose, die van grote invloed was op het denken en werk van Freud.

1883 - Eerste publicatie Psychiatrische Bladen

Al sedert de oprichting van de Vereniging werden de Handelingen gepubliceerd, het interne mededelingenblad Een van de kerndoelstellingen van de vereniging was kennisverspreiding. Tijdens de verenigingsbijeenkomsten was een deel gewijd aan bespreking van wetenschappelijke onderwerpen, maar hiervan resteerden slechts summiere verslagen.

De wel uitgewerkte referaten waren gewijd aan casuïstiek, gerechtelijk geneeskundige rapporten, verslagen van fysiologisch, neurologisch en anatomisch onderzoek en besprekingen van specifieke psychiatrische aandoeningen. In 1882 besloot met de Handelingen uit te breiden tot een wetenschappelijk tijdschrift, in 1883 werd het blad omgedoopt tot Psychiatrische Bladen .

1884 - Tweede Krankzinnigenwet

De Tweede Krankzinnigenwet vormde een beperkte revisie van de Krankzinnigenwet van 1841. Kern van de wetten vormde het Staatstoezicht op Krankzinnigen en Krankzinnigengestichten enerzijds, en regelgeving rond opname en ontslag uit de gestichten anderzijds. De wet van 1884 bleef tot aan de start van de Wet BOPZ in 1994 van kracht.

1887 - J.N. Ramaer overlijdt.

Johannes Nicolaas Ramaer (20 april 1817 – 2 november 1887) was de meest prominente representant van de Nederlandse psychiatrie van zijn dagen en kwam als geen ander op voor de belangen van het vak, zowel wetenschappelijk als professioneel.

Lees hier het In Memoriam uit het Nederlandsch Tijdschrijft voor Geneeskunde (19 november 1887)

1889 - Opening Hull-House

Draaide de zorg voor krankzinnigen in de negentiende eeuw alleen om de gestichten? Zeker, de negentiende eeuw was de periode van het ‘grote bouwen’, maar er waren ook kleine ‘ambulante’ initiatieven. In ‘The Roots of the Recovery Movement’ beschrijft Larry Davidson leven en werk van Jane Addams, samen met Dorothea Dix misschien de belangrijkste vrouwelijke hervormer en humanist van de 19^e eeuw.

Ze stond als volwassene aan de wieg van het Amerikaanse sociaal werk, en ontving voor haar inspanningen voor onder andere het vrouwenkiesrecht en vrede de Nobelprijs.