Consultatieteam en gespreksgroep bij Parnassia
De Parnassia Groep heeft, met zorginstellingen in diverse provincies, voor en rond patiënten met een doodswens een afdeling overstijgend consultatieteam, met psychiaters, geestelijk verzorgers en een verpleegkundig specialist, die dit parttime doen naast hun andere werk. Het team is beschikbaar voor patiënten, naasten en collega’s en heeft al verschillende initiatieven ontwikkeld, waaronder: het begeleiden van een gespreksgroep voor mensen met een persisterende doodswens; begeleiden van een moreel beraad; Consultatie aan patiënten, familieleden en collega’s en deskundigheidsbevordering aan collega’s. In verschillende regio’s zijn psychiaters die ervaring hebben met het uitvoeren van euthanasie en zijn meerdere psychiaters betrokken bij second opinions en/of het doorlopen van de richtlijn levensbeëindiging op verzoek bij psychisch lijden.
De Parnassia Groep is in 2022 gestart met gespreksgroepen voor patiënten met een persisterende doods- en euthanasiewens. Een team van geestelijk verzorgers en getrainde ervaringsdeskundigen begeleiden de gespreksgroep, waarin 6 tot 8 mensen aan zes bijeenkomsten kunnen deelnemen. De aanmeldend behandelaar blijft verantwoordelijk voor de reguliere zorg en patiënten onder de 23 jaar en met suïcidale gedachten zijn gecontra-indiceerd voor de gespreksgroep. Bij een crisis is de (regie)behandelaar het eerste aanspreekpunt en wordt gehandeld conform het crisissignaleringsplan dat aanwezig moet zijn voor een deelnemer. De gespreksgroep staat open voor mensen met “alleen” een langdurige doodswens tot mensen die al een traject hebben lopen binnen de PG of EE tot levensbeëindiging. Doel is de deelnemers ruimte te bieden om met elkaar te praten over hoe is om te leven met een doodswens. Patiënten voelen zich vaak gesteund door de gespreksleiders en lotgenoten en de er is ruimte om zorgen, verdriet en twijfels met elkaar te delen. De deelnemers worden aangemoedigd om de gesprekken over hun doodswens ook voort te zetten met hun reguliere behandelaar(s). Voor veel deelnemers en behandelaren helpt de gespreksgroep om over de ambivalentie over het leven en de doodswens door te praten. Zo krijgt het praten over een doodswens een plaats in het reguliere behandelprogramma. Er loopt een onderzoek naar het effect van de gespreksgroep, maar er zijn nog geen data om breder te delen.
Commissie: Begeleiding hulp bij levensbeëindiging UMC Groningen
Binnen het Universitair Centrum Psychiatrie van het UMC Groningen is in 2022 een commissie “Begeleiding hulp bij levensbeëindiging” geïnstalleerd die steun geeft aan medewerkers die betrokken zijn bij patiënten met een verzoek tot hulp bij levensbeëindiging. De commissie wordt voorgezeten door een psychiater/SCEN arts en bestaat verder uit een psychiater, een klinisch psycholoog, een regieverpleegkundige en een AIOS psychiatrie. Afhankelijk van de discipline en vraag wordt expertise ingezet: er wordt afgesproken welke steun of hulp betrokken medewerkers in de verschillende fasen nodig hebben. Wanneer een verzoek tot euthanasie beoordeeld wordt of euthanasie wordt verricht, wordt een psychiater met ervaring gekoppeld aan de beoordelend/uitvoerend psychiater als vast, laagdrempelig aanspreekpunt; deze is ook ter ondersteuning van de behandelend psychiater bij de eventuele uitvoering van euthanasie aanwezig. De commissie adviseert ook de afdelingsleiding m.b.t. een eventuele euthanasie bij een van de patiënten, inclusief de (na)zorg voor betrokken medewerkers.
Medewerkers hebben de commissie goed weten te vinden in de afgelopen periode. Bij het beoordelen van verzoeken wordt steun gevraagd en psychiaters die niet eerder euthanasie verricht hebben, doen dit nu wel en verwijzen minder vanzelfsprekend naar EE.
Kennis- en expertise netwerk Euthanasie bij Altrecht
Sinds sept 2022 is er binnen de Kennis en Expertisenetwerken van Altrecht ook een K&E Euthanasie, waar psychiater Mascha Mos "Lead Expert" is en met vier andere collega's vormgeeft aan het K&E door onderwijs, consultatie, klinische lessen, lunchreferaten op locaties, refereeravond en open intervisiegroepen. Sinds maart is er gestart met Euthanasiezorg binnen Altrecht. Dit is een groep van vijf psychiaters en zeven verpleegkundigen/casemanagers/verpleegkundig specialisten, die euthanasietrajecten kunnen oppakken waarbij de eigen psychiater dit niet kan of wil doen om wat voor reden dan ook. Ze maken hierbij ook gebruik van de consulent van het Expertisecentrum Euthanasie. Ze zijn ervan uitgegaan dat ze per psychiater 1-2 trajecten per jaar zullen doen.
Ondertussen heeft Mascha drie euthanasie uitvoeringen gedaan binnen Altrecht en zijn er ook tweeandere uitvoeringen geweest door twee andere collega's met begeleiding van het K&E. Ook lukt het om met begeleiding of het aanbod om trajecten samen te doen de drempel te verlagen voor psychiaters om zelf trajecten op te pakken. Er lopen er nu vijf, naast de viertrajecten die zij aan het lopen is.
Voor de consultatie kunnen collega's bellen met vragen, maar wat een goed middel is om patiënten te zien voor een verkennend gesprek en ze de procedure uit te leggen, zodat ze meer bewust zijn van wat ervoor nodig is van hen, maar ook van de psychiater die mogelijk gaat uitvoeren. Alle consultatieverzoeken en trajecten worden bijgehouden. Ze merken dat het bespreekbaar maken van euthanasie meer gebeurt. Het blijkt dat in elk gebiedsteam (FACT), AMBIT team (ernstige persoonlijkheidsstoornissen) en GIT-PD teams (poliklinische behandeling van persoonlijkheidsstoornissen) drie tot vier patiënten zijn met een euthanasiewens. Toch loopt het niet storm met de daadwerkelijke verzoeken en verwijzingen voor euthanasietrajecten.
Wat erg geholpen heeft bij allerlei hulpverlenersgroepen, stelt Mascha, maar vooral bij de dokters en de psychiaters is de incompany training van het EE over Psychiatrie en Euthanasie. Daarin leer je voldoende om je competenter te voelen om een traject aan te gaan. Het onderwijs was in de eerste ronde vooral toegespitst op het in gesprek gaan over hoe behandelaren zelf tegenover de dood en ernstig lijden staan. Durft iemand naast dit lijden te gaan staan? Hoe kunnen privéomstandigheden maken dat je dat niet kan in bepaalde periodes? Welke andere zaken kunnen meespelen in het wel of niet kunnen/willen/durven aangaan van het gesprek of een traject? Het helpt dat het uitgangspunt is dat iedereen vrij is om te kiezen wat hij of zij wel of niet wil in dit thema. Euthanasie is geen recht van de patiënt en geen plicht van de dokter, zegt Mascha. Ze zijn nog zoekende in hoe ze de medewerkers die principieel tegen euthanasie zijn kunnen ondersteunen nu er wel euthanasie uitvoeringen plaatsvinden bij patiënten die behandeld worden in “ḧun" team. Ook is er een plan om samen met de geestelijke verzorging te starten met een zingevingsgroep voor mensen met een aanhoudende doodswens.
Begeleidingsgroep euthanasie en e-learning bij GGZ Drenthe
Ook bij Ggz- Drenthe zijn meerdere initiatieven genomen om euthanasie beter bespreekbaar te maken en behandelaar en patient te ondersteunen, zoals een begeleidingsgroep euthanasie, een door de NVvP geaccrediteerde e-learning, , een patiëntenfolder, een interne richtlijn etc.
Begeleidingsgroep euthanasie
In 2015 is onder leiding van de geneesheer-directeur binnen GGZ Drenthe een ‘Steungroep euthanasie’ opgericht met als doelstelling behandelaren te ondersteunen en het kennisniveau over euthanasie in de organisatie te vergroten. De laatste drie jaar is deze groep uitgebreid, van naam veranderd naar ‘Begeleidingsgroep Euthanasie’. De begeleidingsgroep bestaat naast de geneesheer-directeur (vz) uit drie psychiaters, een klinisch psycholoog, een verpleegkundig specialist, een geestelijke verzorger en een ervaringsdeskundige.
De afgelopen jaren heeft de begeleidingsgroep op basis van de landelijke richtlijn een op GGZ Drenthe toegesneden richtlijn opgesteld waarin de visie van GGZ Drenthe op euthanasie is verwerkt. Daarnaast is er een folder voor patiënten en naasten opgesteld waarin kort en bondig het euthanasietraject en de wetgeving wordt geschetst en een indicatie voor een tijdspad wordt gegeven. Leden van de begeleidingsgroep beantwoorden vragen van medewerkers, denken desgewenst mee met een euthanasietraject, kunnen in consult worden geroepen en fungeren als buddy om psychiaters bij een traject te begeleiden. Via de begeleidingsgroep is er de mogelijkheid om een Moreel Beraad aan te vragen.
Terwijl een groot deel van onze behandelaren van mening is dat euthanasie bij psychisch lijden mogelijk moet zijn, is er nog enig drempelvrees om een euthanasie daadwerkelijk ook uit te voeren. GGZ Drenthe hoopt door meer ondersteuning en opbouw van kennis deze drempelvrees te verlagen zodat een verwijzing naar het Expertise Centrum of externe partijen minder vanzelfsprekend wordt. De bewustwording dat een goed uitgevoerde euthanasie bij psychisch lijden óók voor een behandelaar een mogelijke interventie kan zijn, is groeiende. In de tussenperiode staan de psychiaters die lid zijn van de begeleidingsgroep ervoor open om een euthanasie ‘over te nemen’. Echter, op de langere termijn is GGZ Drenthe van mening, dat de eigen psychiater bij voorkeur een dergelijk traject zou moeten kunnen trekken.
E-learning 'Euthanasie bij psychisch lijden'
In 2023 heeft de begeleidingsgroep een 75 minuten durende e-learning ontwikkeld die inmiddels geaccrediteerd is door de NVvP, de Federatie van Gezondheidszorgpsychologen (FGzPt) en het Verpleegkundig Specialisten Register (VSR). De e-learning 'Euthanasie bij psychisch lijden' is beschikbaar voor alle medewerkers van GGZ Drenthe. De e-learning is interactief opgezet met presentaties o.a. over de wettelijke kaders, interviews, casuïstiek (3 casussen worden helemaal doorlopen), filmfragmenten van bijvoorbeeld een moreel beraad en zelfreflectie. In de verschillende hoofdstukken zitten vragen, die een deelnemer moet beantwoorden om verder te kunnen en verwijzingen naar brondocumenten en/of interessante websites. De e-learning wordt afgesloten met een toets en een certificaat. Volgens de leerdoelen is na deze scholing je kennis over de wettelijke kaders bij euthanasie in de psychiatrie up to date, maar heb je ook je eigen mening of houding ten aanzien van euthanasie bij psychisch lijden kunnen nuanceren én aanscherpen. In deze module krijg je te maken met ervaringsverhalen, met ethische dilemma’s en met feitelijke kennis. Na de scholing heb je theoretische kennis over euthanasie; kennis van de Nederlandse wetgeving euthanasie en de richtlijn GGZ Drenthe; praktische kennis van euthanasie en hulp bij zelfdoding; kennis van de aanpak van een euthanasieverzoek; inzicht in gespreks- en onderzoekvaardigheden om gesprekken over het levenseinde tijdig te voeren; kennis over hoe euthanasie in de psychiatrie zich verhoudt tot de euthanasiewet; kennis over het maatschappelijk dilemma van de zelfverkozen dood.
Kerngroep ‘Hulp bij vrijwillige levensbeëindiging’ bij GGZ Oostbrabant
GGZ Oostbrabant heeft sinds ongeveer 2014 een kerngroep ‘Hulp bij vrijwillige levensbeëindiging’, met als slogan ‘doodgewoon bespreekbaar’.
De kerngroep bestaat uit o.a. de geneesheer-directeur (voorzitter), twee psychiaters, een geestelijk verzorger, een orthopedagoog (tevens rouwtherapeut) en een teamleider. Het kernteam is er voor consultatie aan en begeleiding van behandelaren, teams, patiënten met hun familie/naasten en medepatiënten. In een aantal gevallen wordt de euthanasie uitgevoerd door een van de psychiaters betrokken in het kernteam. Veruit de meeste verzoeken voor euthanasie binnen GGZ Oostbrabant worden door deze kerngroep behandeld en begeleid. Nog sporadisch wordt er een aanvraag ingediend bij Expertise Centrum Euthanasie. Naast het in kaart brengen van de wettelijke vereisten voor euthanasie, zoals uitzichtloosheid, ondragelijk lijden, zijn de gesprekken met de geestelijk verzorgende van dienst levensoriëntatie over o.a. zingeving, morele keuzes maken (eventueel moreel beraad) belangrijk.
Een ander voorname taak van het kernteam is het bespreekbaar maken van een euthanasiewens binnen de organisatie. Onze ervaring is dat dit leidt tot nieuwe inzichten in o.a. zingeving, veranderende doelen en wensen van patiënten en een opening creëren in de behandeling. Een ruime meerderheid van alle verzoeken leidt juist tot het weer aangaan van een verbinding met het leven.
Als kernteam hebben we de afgelopen jaren symposia binnen de organisatie georganiseerd, uitleg gegeven over het euthanasietraject in de opleiding psychiatrie. Laagdrempelig kunnen geïnteresseerde collega’s betrokken worden in het proces rondom euthanasiewens.
Het effect ervan is dat de toegankelijkheid tot een euthanasietraject goed gefaciliteerd wordt binnen GGZOB. Vaak leidt dit tot het openen van andere behandelperspectieven, soms leidt het tot een zorgvuldige uitvoeringsfase.
Begeleidingscommissies, expertisenetwerken euthanasie, scholing, ondersteuning, gespreksgroepen over euthanasie en de aanhoudende doodswens, het zijn voorbeelden van initiatieven die in steeds meer GGZ-instellingen en ziekenhuizen opgezet worden. Hoewel het beoordelen van een euthanasieverzoek bij psychisch lijden complex blijft en zeker de eventuele uitvoering psychiaters vaak zwaar valt is er steeds meer bewustzijn en wil om de euthanasievraag professioneel te onderzoeken en met kennis en zo nodig onderlinge steun tegemoet te treden.