7 okt 2021

NVvP: verplichte anticonceptie in uiterste gevallen gedwongen behandeling acceptabel en terecht

Afgelopen week was er veel aandacht in de media (zie overzicht onderaan dit artikel) voor zes zaken waarin de rechter uitspraak deed over het al dan niet verplichten van een patiënte om op basis van de Wvggz anticonceptie te gebruiken. De vraag wordt opgeworpen of dat terecht en acceptabel is. De NVvP vindt dat verplichte anticonceptie in ernstige gevallen tijdens gedwongen behandeling en met uiterst zorgvuldige afweging acceptabel en terecht kan zijn.

Het recht op voortplanting is een groot goed. Toch kunnen zich situaties voor doen waarin iemand door een psychiatrische aandoening, vaak in combinatie met verslavingsproblematiek en of verstandelijke beperking, zelf zo kwetsbaar is dat de persoon niet in staat is de zorg voor een kind op zich te nemen en dat een zwangerschap het beloop van de aandoening, behandeling en herstel in de weg kan staan. Een zwangerschap zou dan bijdragen aan ernstig nadeel. Ook het eventueel moeten afstaan van een kind kan zeer negatieve effecten hebben op het beloop van de psychiatrische aandoening met ernstig nadeel tot gevolg. Verzorging door iemand die daartoe niet in staat is of de situatie waarin op voorhand duidelijk is dat een kind zal moeten worden afgestaan zijn beide ook niet in het belang van het kind.

De NVvP stelt dat altijd eerst het gesprek met de patiënt gevoerd moet worden over een eventuele wens zwanger te worden, de timing daarvan, de eventuele risico’s en hoe die af te wenden, en de mogelijkheid tot vrijwillig gebruik van anticonceptie. Zoals ook met het GGD programma ‘Nu niet zwanger’ wordt beoogd te voorkomen dat zeer kwetsbare ouders kinderen krijgen, wat in veel gevallen lukt (70%). Meegewogen wordt ook altijd of iemand goed in staat is om de belangen ter zake goed te wegen, kort gezegd of de persoon wilsbekwaam is. Zo niet, dan is vertegenwoordiging aangewezen, door een mentor of curator of naaste en is ook de inbreng van de vertegenwoordiger zeer relevant.

In uiterste gevallen, waarin het ernstig nadeel voor de patiënt (en het ongeboren kind) duidelijk is en niet in overleg kan worden afgewend, vindt de NVvP dus dat psychiater en rechter in overleg met de patiënt en voor de patiënt belangrijke naasten en na zorgvuldige weging met inachtneming van alle belangen kunnen komen tot tijdelijk verplichte anticonceptie, voor de duur van de verplichte behandeling. Een zorgmachtiging voorziet immers alleen in dwang tijdens de maatregel. Dwang mag niet verder strekken dan de periode waarvoor de zorgmachtiging geldt.

Verschillende rechtbanken hebben geoordeeld dat de verplichting tot gebruik van anticonceptie geoorloofd is als onderdeel van verplichte zorg zoals beschreven in art 3.2 van de Wvggz. De NVvP stelt vast dat het aantal van zes zaken uit duizenden zorgmachtigingen per jaar -14000 in 2020- laat zien dat hierbij in de praktijk inderdaad uiterste terughoudendheid wordt betracht bij het tijdelijk inperken van het recht om zwanger te worden.

Wvggz en verplichte anti-conceptie in de media

  • Rechter verplichtte anticonceptie bij vrouwen met ernstige psychiatrische problemen. - NOS
  • Kwetsbare vrouwen krijgen via de rechter verplichte anticonceptie: ‘een sensationele doorbraak’. - Volkskrant
  • Kwetsbare vrouwen krijgen verplichte anticonceptie na uitspraak rechter. - NRC
  • Verplichte anticonceptie voor tenminste zes kwetsbare vrouwen in het afgelopen jaar. - Trouw
  • verplichte anticonceptie voor kwetsbare vrouwen. - NPO Radio 1 journaal
  • Zes kwetsbare vrouwen kregen verplichte anticonceptie opgelegd. - Nationale zorggids
  • Verplichte anticonceptie nu wettelijk mogelijk. - Zorg en welzijn
  • Kind beschermd, tegen de moeder. - NRC

Eerder standpunt KNMG (31 mei 2021)